(On)voorziene omstandigheden. Wie betaalt de rekening van extreme prijsstijgingen?

Langzamerhand worden er in procedures meer uitspraken gedaan over de vraag of overeenkomsten met een beroep op onvoorziene omstandigheden wegens de oorlog in Oekraïne kunnen worden gewijzigd. De Rechtbank Rotterdam boog zich onlangs over de vraag of de sterk gestegen gasprijzen een onvoorziene omstandigheid zijn waardoor een warmteleverancier minder warmte mag leveren aan de tuinders die op haar energienet zijn aangesloten.

Wat speelde er? 

In het glastuinbouwgebied Zeeuws-Vlaanderen exploiteert WarmCO een restwarmte- en CO2-net. Dit warmtenet draait op de restwarmte die vrijkomt bij productie van kunstmest in de fabrieken van Yara Sluiskil. Door de aanzienlijke stijging van de gasprijs zag Yara Sluiskil zich genoodzaakt om één van haar grootste fabrieken stil te leggen, waardoor WarmCO de tuinders minder restwarmte kon leveren dan afgesproken. De tuinders zijn voor de levering van warmte echter volledig afhankelijk van het warmtenet en vorderde in kort geding WarmCO ongewijzigde levering van voldoende restwarmte.  WarmCO beriep zich primair op overmacht en subsidiair op onvoorziene omstandigheden.

 

Geen overmacht

Het beroep op overmacht van WarmCo wordt aan de kant geschoven door de voorzieningenrechter. Het lijkt weliswaar alsof WarmCO hier ‘niets aan kon doen’, maar voor een geslaagd beroep op overmacht is meer vereist. Volgens de voorzieningenrechter mocht van WarmCO worden verwacht dat zij bindende afspraken had gemaakt met Yara, in die zin dat WarmCO redelijkerwijs kon waarborgen dat zij haar verplichtingen tegenover de tuinders kon nakomen.

 

Wel onvoorzien

WarmCO heeft meer succes met haar beroep op onvoorziene omstandigheden. Artikel 6:258 BW geeft de mogelijkheid om een overeenkomst door de rechter met terugwerkende kracht te laten wijzigen of ontbinden als zich onvoorziene omstandigheden voordoen die van dien aard zijn dat ongewijzigde instandhouding van de overeenkomst naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid niet mag worden verwacht. Het begrip ‘onvoorziene omstandigheid’ dient te worden gelezen als een ‘niet (stilzwijgend) in de overeenkomst verdisconteerde omstandigheid’.

 

De voorzieningenrechter overweegt (link naar uitspraak):

“Niet valt uit te sluiten dat in een bodemprocedure zal worden geoordeeld dat de extreem hoge gasprijs in dit geval is aan te merken als een onvoorziene omstandigheid die van dien aard is dat de tuinders naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid ongewijzigde instandhouding van de overeenkomsten niet mag verwachten.”

 

De voorzichtige formulering volgt uit het feit dat in kort geding slechts een voorlopig oordeel gegeven wordt en dat de voorzieningenrechte niet op de stoel van de rechter in de bodemprocedure wil gaan zitten. De voorzieningenrechter merkt de gestegen energie- en grondstofprijzen dus voorshands aan als een onvoorziene omstandigheid en wijst de vorderingen van de tuinders af.

 

Wat leert deze uitspraak ons?

Deze uitspraak past in een reeks van uitspraken waarin is geoordeeld dat de gestegen prijzen als gevolg van de oorlog in Oekraïne een onvoorziene omstandigheid  zijn die een geslaagd beroep op artikel 6:258 BW kunnen rechtvaardigen. In een recente uitspraak (25 augustus 2022, nr. 37.382) oordeelde de Raad van Arbitrage in bouwgeschillen klip en klaar dat de oorlog in Oekraïne aan te merken is als een onvoorziene omstandigheid.

 

Onvoorzien is niet genoeg voor wijziging overeenkomst

Of de overeenkomst daadwerkelijk wordt aangepast is niet alleen afhankelijk van de vraag of een bepaalde ontwikkeling al dan voorzienbaar was maar ook van de omstandigheden van het geval. Daaruit moet volgen dat redelijkheid en billijkheid met zich meebrengen dat de gevolgen niet volledig voor rekening van een van beide partijen kan blijven maar dat “de pijn” op bepaalde wijze verdeeld wordt. Daarbij valt bijvoorbeeld te denken aan de winstmarge, de hoogte van de risico-opslag, de (on)mogelijkheid om de schade te beperken of door te belasten.

 

Tips:

Voor de praktijk is het van belang om in het achterhoofd te houden dat artikel 6:258 BW kan niet worden uitgesloten omdat deze bepaling van dwingend recht is. Voorts is het natuurlijk het beste om concrete afspraken te maken over prijsstijgingen. Als dat echter niet is gedaan en de discussie gevoerd moet worden, is van belang dat goed onderbouwd wordt dat de prijsstijgingen niet alleen onvoorzienbaar waren maar ook maar het onredelijk is dat deze geheel voor rekening van een partij blijven.

 

Neem vrijblijvend contact op:

Mocht u meer willen weten over de invloed van gestegen energieprijzen op reeds gemaakte afspraken, waarbij al dan niet rekening gehouden is met onvoorziene omstandigheden? Neem dan gerust contact op mij of een van mijn kantoorgenoten om vrijblijvend van gedachten te wisselen.

Terug naar het nieuwsoverzicht