Rechtvaardigt corona een beroep op overmacht?

Overal ter wereld worden maatregelen genomen om verdere verspreiding van het coronavirus tegen te gaan. Het is niet denkbeeldig dat de verdere uitvoering van een aannemingsovereenkomst onmogelijk wordt en een werk als gevolg van zulke maatregelen stil komt te liggen. Denk bijvoorbeeld aan het niet voorhanden zijn van bouwmateriaal en wat als personeel in quarantaine moet? Is er sprake van wanprestatie of is in zo’n geval een beroep op overmacht (ook wel: ‘force majeure’) mogelijk?

Voor overmacht is volgens de wet vereist dat de tekortkoming - oftewel wanprestatie - de schuldenaar niet kan worden toegerekend omdat deze niet is te wijten aan zijn schuld, noch krachtens wet, rechtshandeling of in het verkeer geldende opvattingen (art. 6:75 BW).

Als een overeenkomst niet kan worden nagekomen omdat de aannemer een fout heeft gemaakt is in juridische zin sprake van schuld en is het logisch dat de aannemer dan op de blaren moet zitten. In sommige gevallen is er geen sprake van een fout maar is het risico op grond van de wet of de overeenkomst aan de aannemer toebedeeld. Onwerkbaar weer is bijvoorbeeld geen fout, maar komt op grond van de aannemingsovereenkomst wel voor risico van de aannemer.

Een geslaagd beroep op overmacht is dus alleen aan de orde als nakoming van een overeenkomst blijvend onmogelijk (dus niet alleen lastiger of duurder) is omdat er sprake is van omstandigheden die op grond van in het verkeer geldende opvattingen (de algemene opinie) niet voor rekening van de schuldenaar horen te blijven. Doorgaans is daarvan pas sprake in die gevallen die in het Engels "acts of God" worden genoemd. Omdat het om uitzonderlijke gevallen gaat zal in de praktijk per geval moeten worden beoordeeld of dat het geval is. Bij die beoordeling spelen vragen een rol als: betreft het persoonlijke omstandigheden die alleen deze specifieke schuldenaar betreffen, was de kans dat de omstandigheden zich zouden voordoen voorzienbaar en had de schuldenaar maatregelen kunnen nemen of zich tegen deze omstandigheden kunnen verzekeren? Ook de ernst van de gevolgen speelt een rol. Tot bepaalde hoogte is er namelijk sprake van ondernemersrisico.

Vanwege het feit dat het moet gaan om uitzonderlijke omstandigheden en om de rechtszekerheid niet in gevaar te brengen zal de rechter niet snel aannemen dat er sprake is van overmacht. Toch maakt een beroep op overmacht in verband met de gevolgen van de bestrijding van het coronavirus een goede kans. Ik teken daar wel bij aan dat het naar mijn inschatting wel moet om gaan om gevolgen die onvermijdelijk zijn en van buitenaf zijn opgelegd.

Tot het nemen van voorzorgsmaatregelen met betrekking tot het personeel zijn bedrijven niet verplicht volgens het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Wel moeten werknemers die op hun werk een verhoogde kans lopen op een besmetting beschermingsmateriaal krijgen of de mogelijkheid om thuis te werken. In het licht van de afgegeven waarschuwingen van het RIVM zal menig aannemer echter toch voor de veilige optie kiezen en zijn personeel thuis laten blijven.  De gevolgen van zelf gekozen voorzorgmaatregelen kwalificeren, hoe nuttig deze ook zijn, waarschijnlijk niet als overmacht. Dit impliceert immers een eigen keuze en niet iets wat je overkomt zonder daarop invloed te hebben.

De wellicht op de aannemingsovereenkomst toepasselijke algemene voorwaarden, zoals de UAV 2012, bevatten bepalingen waarin wordt gerefereerd aan overmacht, zoals §8 lid 5 en §42 lid 3 UAV 2012 over termijnverlenging, respectievelijk korting bij bouwtijdoverschrijding. Ook § 47 over kostenverhogende omstandigheden - denk aan de discussies van jaren geleden over gestegen staalprijzen - heeft kenmerken van overmacht.

Overigens kunnen bedrijven die getroffen worden door de gevolgen van het coronavirus een beroep doen op werktijdverkorting. Het gaat om buitengewone omstandigheden die niet tot het normale ondernemersrisico behoren, zoals – in dit geval – een epidemie waardoor werknemers tijdelijk niet of minder kunnen worden ingezet. Het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid hanteert in haar voorwaarden dus ook elementen van overmacht als criterium.

Voor het beantwoorden van de vraag of het coronavirus een beroep op overmacht rechtvaardigt zal naar de omstandigheden van het geval gekeken moeten worden. Heeft u daar vragen over of behoefte aan advies, belt of mailt u mij gerust.

Peter Verstegen

Verstegen@heijltjes.nl
024-3816695 / 06-20411494